We kennen allemaal onze vijf zintuigen: je ogen om te zien, je tong om te proeven, je neus om te ruiken, je oren om te horen en je huid om te voelen. Maar wist je dat we ook een positiezintuig hebben, de proprioceptie? Proprioceptie (vrij vertaald als: zelfwaarneming) is je vermogen om via sensorische informatie de positie van je eigen lichaam en lichaamsdelen in de ruimte waar te nemen.

Proprioceptieve waarneming geeft je daarmee informatie over je eigen lichaam, zoals de stand, beweging en spierspanning (tonus) van je ledematen, gewrichten en pezen, het gevoel van “zwaarte” in sommige lichaamsdelen, en vermoeidheid of alertheid van je spieren. Proprioceptieve waarneming speelt daarom een belangrijke rol in de opbouw van je lichaamsbesef, en maakt terugkoppeling van je lichaamspositie naar je centrale zenuwstelsel mogelijk. Dit is zeer belangrijk voor een goede motoriek.

Evenwicht

De proprioceptie is één van de drie pijlers van evenwicht. Hoe goed je je evenwicht of balans kunt bewaren, wordt bepaald door informatie uit:

• de positiezin of proprioceptie middels de sensoren in je spieren, gewrichten en huid om te weten hoe de stand van je lichaam is.
• het evenwichtsorgaan in je binnenoor
• je gezichtsvermogen / ogen, je visuele waarneming.

Als één van deze drie wegvalt, proberen de andere twee dat te compenseren. Het volledig verlies van proprioceptie is hiervan het lastigst op te vangen.

Hoe werkt het?

In je spieren zitten zogenaamde spierspoeltjes. Dit zijn sensoren die informatie doorgeven aan de gevoelszenuwen. Deze informatie bereikt via het ruggenmerg de kleine hersenen waar de informatie vanuit de drie zintuigen (gezichtsvermogen, proprioceptie en evenwichtsorgaan) wordt verwerkt.

Niet alleen in de spieren zitten sensoren maar ook in je huid en in het bindweefsel, rond je spieren en gewrichten en in je pezen, gewrichtskapsels, fasciae en de uiteinden van zenuwen. Deze proprioceptoren bewaken dus de positie van gewrichten, de spanning in de pezen en ligamenten, en de mate waarin de spieren zijn aangespannen.

Verstoorde proprioceptie

Als je proprioceptie niet goed werkt, kun je normale handelingen niet meer uitvoeren. Bij diabetespatiënten bijvoorbeeld kan door een beschadiging van de zenuwen in de voeten ook de proprioceptie verstoord raken. Op het moment dat de patiënt dan tijdens het douchen zijn ogen sluit om er geen zeep in te krijgen, valt naast het zicht ook de proprioceptie weg en is rechtop blijven staan moeilijk. Ook een tekort aan vitamine B12 of teveel aan vitamine B6 kan leiden tot een (tijdelijk) verminderde proprioceptie.

Iemand die dronken is, heeft tijdelijk een verstoorde proprioceptie: hij kan zijn lichaam niet meer goed besturen. Daarom liet de politie vroeger, voor de ademtest werd ingevoerd, mensen over een rechte lijn lopen of met gesloten ogen de vinger naar de neus brengen om te zien hoe dronken ze waren. Als dat niet goed genoeg lukte, wisten ze genoeg!

Leeftijd

Ook verwondingen of medische aandoeningen kunnen je proprioceptie (langdurig) verstoren omdat zenuwen of spieren zijn aangetast. Voorbeelden hiervan zijn een hernia, artritis, multiple sclerose (MS), diabetes, de ziekte van Parkinson en amyotrofische laterale sclerose (ALS). Ook een enkelverstuiking of knieverstuiking kan voor een (tijdelijke) verstoring van de proprioceptie zorgen. Daarnaast speelt je leeftijd een rol.

Hoe ouder je wordt, hoe minder proprioceptie je hebt. Veroudering zorgt namelijk voor veranderingen in de zenuwen, gewrichten en spieren. In de Beweegrichtlijn voor ouderen staat daarom: Doe minstens tweemaal per week spier- en botversterkende activiteiten, gecombineerd met balansoefeningen. Hiermee voorkom je dat je proprioceptie snel verslechterd.